مولتیویتامینها و دیابت: آیا مکملها لازماند؟
دیابت نوعی بیماری متابولیک است که باعث میشود بدن نتواند بهطور مؤثر گلوکز را تنظیم کند. افزایش قند خون در کنار تکرر ادرار، التهابات مزمن و محدودیتهای غذایی میتواند باعث از دست رفتن ویتامینها و مینرالهای ضروری شود. برخی بیماران به دلیل استفاده از داروهایی مثل متفورمین با سوءجذب ویتامین ب 12 روبهرو میشوند و در نتیجه بیشتر در معرض کمبود ریزمغذیها و عوارض عصبی یا خستگی هستند. این شرایط باعث شده است که بسیاری از افراد دیابتی به مصرف مکملهای مولتیویتامین، از جمله محصولات ویژهای مانند گلوکز گارد، روی بیاورند.
در این مقاله که براساس منابع معتبر پزشکی نوشته شده است، به بررسی نقش ویتامینها و مینرالها در دیابت، شواهد موجود دربارهی فایدهی مصرف مکملها و نکات ایمنی میپردازیم. هدف، کمک به تصمیمگیری آگاهانه دربارهی استفاده از مولتیویتامینها است؛ این مقاله جایگزین توصیهی پزشکی نیست.
نقش ویتامینها و مینرالها در بدن
ویتامینها و مینرالها مواد مغذی ریز اما ضروری هستند که بدن برای انجام دهها واکنش بیوشیمیایی به آنها نیاز دارد. مثلاً کرومیوم در تنظیم عملکرد انسولین و استفاده از گلوکز نقش دارد؛ منیزیم برای عملکرد عضلات و عصبها و متابولیسم کربوهیدراتها ضروری است؛ ویتامین دی و کلسیم در سلامت استخوان و سیستم ایمنی نقش دارند؛ و ویتامین ث و ویتامین ای به عنوان آنتیاکسیدانها با استرس اکسیداتیو مقابله میکنند. در رژیم غذایی سالم، این ریزمغذیها از منابع غذایی دریافت میشوند، اما در برخی شرایط مانند بیماری، رژیم محدود یا دارودرمانی ممکن است نیاز به مکملها مطرح شود.
کمبود ریزمغذی در افراد مبتلا به دیابت
بر اساس بررسیهای انجمن دیابت آمریکا (ADA) در «استانداردهای مراقبت در دیابت»، مکملها بهطور کلی برای کاهش قند خون یا مدیریت دیابت توصیه نمیشوند، مگر در صورت وجود کمبود مستند. دلیل این توصیه آن است که اکثر مطالعات بالینی نتوانستهاند نشان دهند که ویتامینها یا مینرالهای اضافی منجر به بهبود پایدار قند خون یا جلوگیری از عوارض دیابت میشوند. اما برخی افراد دیابتی، از جمله سالمندان، زنان باردار یا شیرده، گیاهخواران یا افرادی که رژیم بسیار کمکالری یا کمکربوهیدرات دارند، ممکن است به دلیل رژیم محدود دچار کمبود ریزمغذی شوند و در این موارد مولتیویتامین میتواند کمککننده باشد.
آیا مصرف مولتیویتامین برای دیابت توصیه میشود؟
انجمن دیابت آمریکا تاکید میکند که بهترین راه دریافت ویتامینها و مینرالها، مصرف غذاهای سالم و متنوع است. مواد غذایی حاوی ترکیبات دیگری مانند فیتوشیمیاییها هستند که جذب و اثر ریزمغذیها را بهبود میدهند، در حالیکه مکملها ممکن است این همافزایی را نداشته باشند. علاوه بر این، بعضی مکملها میتوانند با داروهای دیابتی تداخل داشته یا باعث افت یا افزایش بیش از حد قند خون شوند، به همین دلیل توصیه میشود پیش از مصرف هر مکمل با پزشک مشورت شود.
کلینیک کلیولند نیز بیان میکند که تنها افرادی که سوءتغذیه دارند یا به دلیل رژیم محدود، بیماری های گوارشی یا جراحی بایپس معده دچار سوءجذب شدهاند باید دربارهی مصرف مولتیویتامین با پزشک مشورت کنند. این مرکز یادآوری میکند که اتخاذ سبک زندگی سالم شامل رژیم متعادل، ورزش، خواب کافی و مدیریت استرس، بهتر از اتکای صرف به مکملها است. بنابراین، مولتیویتامینها جایگزین رژیم غذایی سالم یا درمانهای پزشکی نیستند، اما در صورت تشخیص کمبود میتوانند مکمل باشند.
بررسی ریزمغذیهای کلیدی
کرومیوم
کرومیوم یک مینرال کمیاب است که در سوختوساز کربوهیدرات و تنظیم عملکرد انسولین نقش دارد. مرور ۱۶ مطالعه در سال 2022 نشان داد که مکمل کرومیوم ممکن است هموگلوبین گلیکوزیله HbA1c، قند ناشتا و مقاومت به انسولین را در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کمی بهبود دهد، اما حجم مطالعات کوچک است و نتایج همسانی ندارند. از طرف دیگر، مصرف دوزهای بالای کرومیوم میتواند باعث درد شکم، نفخ و در موارد نادر آسیب کلیه یا کبد شود. بنابراین، مصرف کرومیوم باید فقط تحت نظر پزشک و پس از تایید کمبود انجام شود.
منیزیم
منیزیم در بسیاری از مواد غذایی مانند حبوبات، مغزها و غلات کامل وجود دارد و به پردازش گلوکز کمک میکند. مطالعات مشاهدهای نشان میدهند که دریافت بیشتر منیزیم با کاهش خطر ابتلا به دیابت مرتبط است و مروری بر ۱۳ مطالعه روی افراد در معرض خطر دیابت نشان داد که مکمل منیزیم میتواند حساسیت به انسولین را بهبود بخشد. با این حال، شواهد برای توصیهی قطعی کافی نیست و مصرف دوزهای بالای منیزیم میتواند باعث اسهال و دلدرد شود؛ دوزهای بسیار بالا (بیش از ۵۰۰۰ میلیگرم در روز) حتی میتواند کشنده باشد. بنابراین مصرف آن باید در حد مجاز و تحت نظر پزشک باشد.
ویتامین دی
در یک تحلیل از ۱۷۸ مطالعه، ویتامین دی به همراه ویتامین ث و ای کاهش هموگلوبین گلیکوزیله را در ابتدا نشان داد، ولی پس از حذف مطالعات بیکیفیت فقط ویتامین دی تأثیر اندکی در کاهش هموگلوبین گلیکوزیله ، قند ناشتا و مقاومت به انسولین داشت. پژوهشگران تاکید کردند که این کاهش اندک از نظر بالینی اهمیت زیادی ندارد و شواهد با اطمینان پایین است. دریافت بیش از حد ویتامین دی میتواند باعث تهوع، ضعف عضلانی، کمآبی، سنگ کلیه و حتی نارسایی کلیه شود. بنابراین، مکمل ویتامین دی باید بر اساس آزمایش خون و توصیه پزشک تنظیم شود.
ویتامینهای ث و ای
ویتامین ث و ای به عنوان آنتیاکسیدان در کاهش استرس اکسیداتیو نقش دارند؛ با این حال مرور پژوهشها نشان میدهد که این ویتامینها تأثیر قابل توجهی بر کاهش مقاومت به انسولین یا قند خون ندارند. بنابراین مصرف آنها باید بیشتر از طریق رژیم غذایی سرشار از میوهها و سبزیجات باشد و مصرف مکمل تنها در صورت کمبود مشخص انجام شود.
امگا۳ (اسیدهای چرب ضروری)
بررسی ۳۰ مطالعه در سال 2022 نشان داد که حدود ۷۰٪ مطالعات حداقل یک اثر مثبت از مکمل امگا۳ بر شاخصهای مرتبط با دیابت، مانند کاهش قند ناشتا و مقاومت به انسولین، یافتهاند. با این حال، تحلیل دیگری از ۴۶ مطالعه اثر معنیداری بر کاهش قند ناشتا نیافت و تفاوت بین نوع امگا۳، دوز و مدت درمان عامل این ناهمگونی دانسته شد. از آنجا که مصرف زیاد امگا۳ ممکن است با داروهای رقیقکننده خون تداخل داشته باشد یا باعث ناراحتی گوارشی شود، بهتر است قبل از مصرف، با پزشک مشورت شود.
سلنیوم
سلنیوم یک عنصر کمیاب است که برخی محصولات مکمل حاوی آن هستند. مرور چهار مطالعه در سال 2019 هیچ مدرکی مبنی بر اثر مثبت سلنیوم بر کنترل دیابت پیدا نکرد. از طرف دیگر، مصرف طولانیمدت دوز بالای سلنیوم میتواند موجب تهوع، اسهال، ریزش مو و مشکلات عصبی شود و در دوزهای بسیار بالا منجر به نارسایی قلبی یا کلیوی گردد. لذا مصرف سلنیوم تنها در صورت کمبود و زیر نظر پزشک توصیه میشود.
ویتامین ب 12و متفورمین
متفورمین یکی از اصلیترین داروهای کنترل دیابت نوع 2 است. مطالعات متعدد نشان دادهاند که استفادهی طولانیمدت از متفورمین میتواند به سوءجذب ویتامین ب 12 و کاهش سطح سرمی آن منجر شود. کمبود ب 12 باعث آسیب عصبی محیطی (ضعف، بیحسی و درد در اندامها) و حتی نوروپاتی قلبی میشود. همچنین ارتباط میان کمبود این ویتامین و اختلالات شناختی، افسردگی و آنمی مگالوبلاستیک گزارش شده است. به همین دلیل، مقاله مروری در سال 2023 توصیه میکند که بیماران دیابتی که بیش از چهار سال متفورمین مصرف میکنند، بهویژه سالمندان یا افرادی که داروهای مهارکننده پمپ پروتون مصرف میکنند، هر سال سطح ویتامین ب12 خود را چک کرده و در صورت کمبود از مکمل ب 12 استفاده کنند.
سایر ترکیبات گیاهی (دارچین و غیره)
برخی مطالعات نشان دادهاند که مکمل دارچین ممکن است قند ناشتا، فشار خون یا چربیهای خون را در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کاهش دهد، اما این مطالعات از نظر دوز، مدت و کیفیت بسیار متفاوت هستند و نتیجهگیری قطعی امکانپذیر نیست. علاوه بر این، دارچین نوع «Cassia» حاوی ترکیبی به نام کومارین است که در دوزهای بالا ممکن است موجب آسیب کبدی شود. مکملهای گیاهی دیگری مانند جینسنگ، خار مریم یا شنبلیله نیز مطالعه شدهاند، اما نتایج محدود و ناهمگون بوده و شواهد کافی برای توصیهی استفادهی معمول وجود ندارد. بنابراین استفاده از گیاهان دارویی باید با احتیاط و زیر نظر پزشک انجام شود.
منابع غذایی و سبک زندگی سالم
هم منابع ADA و هم کلینیک کلیولند تاکید میکنند که بهترین راه دریافت ریزمغذیها، مصرف یک رژیم غذایی متعادل و متنوع است. غذاهای کامل مانند سبزیجات، میوهها، غلات کامل، لبنیات کمچرب، گوشتهای بدون چربی و ماهی حاوی ترکیبی از ویتامینها، مینرالها و فیتوشیمیاییها هستند که به جذب بهتر کمک میکنند. مصرف غذاهای سرشار از فیبر و پایش سهم کربوهیدراتها به کنترل قند خون کمک میکند، در حالی که فعالیت بدنی منظم، کاهش وزن اضافی و کنترل استرس اثر بیشتری از هر مکملی بر مدیریت دیابت دارد.
اگر پزشک وجود کمبود مشخصی را تایید کند، بهعنوان مثال آهن، ویتامین D، ویتامین B 12 یا منیزیم، میتوان از مکملهای مناسب به عنوان بخشی از برنامهی درمان استفاده کرد. در غیر این صورت توصیه میشود از غذاهای غنی استفاده کنید.
هشدارها و نکات ایمنی
مکملها جایگزین درمانهای استاندارد دیابت نیستند. هرگز داروهای تجویز شده را بدون مشورت پزشک قطع نکنید.
برخی مکملها میتوانند با داروهای دیابت تداخل داشته و باعث افت یا افزایش شدید قند خون شوند. قبل از مصرف هر مکمل جدید با پزشک یا داروساز صحبت کنید.
محصولات مکمل در بسیاری کشورها بهدقت داروها کنترل نمیشوند. برای انتخاب محصول، به دنبال نشان استاندارد USP یا مهر کیفیت معتبر باشید و از خرید محصولات ناشناس که وعدهی درمان دیابت میدهند خودداری کنید.
مصرف بیش از حد ویتامینها و مینرالها میتواند عوارض جدی ایجاد کند ( مثلاً دوزهای بسیار بالای ویتامین دی، سلنیوم یا منیزیم) همیشه دوز پیشنهادی پزشک را رعایت کنید.
در مورد ویتامین ب 12، اگر بیش از چند سال متفورمین مصرف میکنید، سالانه آزمایش سطح ویتامین ب 12 انجام دهید و در صورت کمبود تحت نظر پزشک از مکمل استفاده کنید.
جمعبندی و توصیهها
مکملهای مولتیویتامین مانند «گلوکز گارد» برای تأمین ریزمغذیهای مورد نیاز طراحی شدهاند و در شرایطی که رژیم غذایی ناکافی است یا فرد به دلیل دارو یا بیماری دچار کمبود شده است، میتوانند مفید باشند. با این حال، شواهد علمی فعلی نشان میدهد که مصرف مکملها در نبود کمبود تشخیصدادهشده فایدهی اثباتشدهای در کنترل قند خون یا پیشگیری از عوارض دیابت ندارد. برای اغلب بیماران دیابتی، ترکیب رژیم غذایی سالم، ورزش، کنترل استرس و خواب کافی بهترین راه حفظ سلامت است. اگر به هر دلیل احساس میکنید به مکمل نیاز دارید یا میخواهید محصولی مانند گلوکز گارد را امتحان کنید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا بر اساس آزمایشهای خون و وضعیت بالینی، دوز و مدت مصرف مناسب را تعیین کند.
منابع:
https://diabetes.org/food-nutrition/diabetes-vitamins-supplements#:~:text=The%20Standards%20of%20Care%20says,a%20multivitamin%20may%20be%20needed
https://health.clevelandclinic.org/multivitamins-are-they-worth-it#:~:text=Anyone%20who%20is%20malnourished%20or,also%20speak%20to%20their%20doctor
https://www.nccih.nih.gov/health/diabetes-and-dietary-supplements-what-you-need-to-know#:~:text=,authors%20said%20that%20limitations%20included
نظرات و دیدگاهها